معرفی کامل جمهوری تاجیکستان

معرفی کامل جمهوری تاجیکستان

این مقاله شما را به صورت کامل با جمهوری تاجیکستان آشنا می کند. در این مقاله سعی شده است تمامی اطلاعات و گفته ها و ناگفته های تاجیکستان را بیان کنیم.

1- جایگاه جغرافیایی
تاجیکستان با وسعتی حدود 143 هزار و 100 کیلومتر مربع، در جنوب خاوری آسیای مرکزی، در 36 درجه و 40 دقیقه و 41 درجه و 5 دقیقه پهنای شمالی و 67 درجه و31 دقیقه و 75 درجه و 14 دقیقه درازای حاوری نسبت به نیم روز گرینویچ قرار گرفته وبا کشور ایتالیا، نواحی جنوبی اسپانیا و بخش مرکزی ژاپن، در یک پهنای جغرافیایی قرار دارد.

این کشور از سوی شمال به کشورهای، قرقیزستان و ازبکستان، از جنوب به افغانستان، از غرب به ازبکستان و از شرق به چین محدود است.

تاجیکستان از شمال به جنوب 350 کیلومتر و از باختر به خاور 700 کیلومتر است. بلندی ان از سطح دریای ازاد 500 متر (در دشت رودخانه وخش) الی 700 متر (در پامیر) است و در نقشه های جغرافیایی با رنگ قهوه ای و قهوه ای تیره نشان داده شده است که بیانگر کوهستانی بودن این سرزمتن است.

تاجیکستان در میان دو رشته کوه، تین شان که تا چین ادامه دارد و پامتر که تا افغانستان ادامه دارد، قرار گرفته است وبه دریای ازاد دسترسی ندارد.
2-کوه ها
تاجیکستان سرزمینی کوهستانی و زلزله خیز است، 93 درصد آن راکوهستانهای بلند رشته کوهای تیان شان، حصاروپامیر پوشانده و نزدیک به 50 درصد ان در بلندی بیش از 3 هزار متر قرار گرفته است.

در شمال تاجیکستان کوه قورمه، در بخش مرکزی کوهستانهای الای ،ترکستان، زرافشان، حصار، قراتگین و در جنوب کوه های باباتوق، آق داغ، قره داغ، تره کلیتاق، سرسرک، وحش، جیلانتاق و ... قرار دارند.

بخش جنوبی این سرزمین پامیر نام دارد که به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می شود. رشته کوه های آسیای مرکزی قراقروم، کوان لونگ و هندوکش، در بدخشان به هم می پیوندند.

بلند ترین قله های تاجیکستان: کمونیزم(7495 متر) و لنین (7134 متر )در شمال پامیر قرار گرفته است.

یخچال های طبیعی بسیاری در منطقه وجود دارند که ازمنابع آب منطقه به شمار می روند و بزرگترین یخچال طبیعی (قد چنکو ) به شمار می روند.
3-آب ها
1- رود ها
تاجیکستان دارای منابع اب فراوان است و از لحاظ تعداد رودخانه، در میان جمهوری های اعضای اتحاد کشور های مشترک المنافع، در مقام ششم و از لحاظ تامین آب در یک کیلومتر مربع پس از کشور گرجستان در مقام دوم قرار دارد. طول 947 رودخانه تاجیکستان بیش از 28 هزار کیلومتر است

مهم ترین رودهای تاجیکستان عبارتند از:

- سیر دریا

رودخانه سیردریا (سیحون ) که از شمال این کشور می گذرد و از پیوستن رودهای نارین و قره دریا به وجود می آید. رودخانه پس از طی 2 هزارو 100 کیلومنر به دریاچه آرال می ریزد. این رودخانه عنصر اصلی کشاورزی منطقه را تشکیل می دهد.سیر دریا از یخچال های طبیعی کوه های پامیر و تین شان سرچشمه می گیرد.
- آمو دریا
رود خانه آمو دریا (جیحون ) که پر آب ترین رود منطقه است. از کوه های پا میر سرچشمه می گیرد و پس از گذشتن از جنوب تاجیکستان و تشکیل مرز جنوبی ان با افغانستان، وارد خاک ازبکستان و سپس ترکمنستان شده و سرانجام در خاک ازبکستان به دریاچه آرال می ریزد. طول این رود 2 هزارو 540 متر است.

از شاخه های مهم آمو دریا، رود اهی وخش و زرافشان است که هر کدام موجب آبادانی بخشی از حوزه جریان ان می شوند و این رود در بخش های پایین خود چندین ماه از سال یخ بنذان است

- تالاب ها
در تاجیکستان 1 هزارو 300 مرداب یا تالاب به وسعت 705 کیلومتر مربع وجود دارد. بزرگترین تالاب این کشور ( قراکول ) در پامیر شرقی قرار دارد.
- چشمه ها
تاجیکستان چشمه های آب معدنی بسیاری دارد. از ان جمله استراحت گاه های خواجه آب گرم، یوراز، شاهمیری،کلتوچ، زمرد، گرم چشمه و... برای درمان بیماری های گوناگون استفاده می شوند.

4-آب و هوا

جمهوری تاجیکستان دارای آب و هوای بری است که در ان تفاوت بین گرمای شب و روز و تابستان و زمستان قابل ملاحظه است.باران ان ناچیز و آسمان در بیشتر روزهای سال صاف است. بر پایه داده های آماری، در سال 2 هزارو 100 تا 3 هزار و 165 ساعت آفتاب دارد. باد های محلی در دره های این سرزمین تحت تاثیر اختلاف بلندی به وجود می آیند و به باد های کوهستانی معروف هستند. در میان این باد ها مهم تر از همه باد گرم و خشک یا باد گرمسیر است که در تابستان و پاییر در تمامی دره فرغانه می وزد. در جنوب تاجیکستان باد افغانی با ویژگی همانندی شهرت محلی دارد.

در کوهستانهای این کشور، خط برف دایمی از 3 هزارو800 تا 5 هزارو 200 متر بلندی دارد.

5- پوشش گیاهی

تاجیکستان قلمرو رشته کوه های بلند از جمله تیان شان، حصار، پامیر، زرافشان، قراتگین، وخش و دره های ژرف بین آنها است. پوشش گیاهی مناسب و غنی نزدیک به 400 گونه گیاه دارویی دارد و بخش هایی از آن در پناه مراتع طبیعی و زندگی کوچ نشینی به وجود امده است.

دارای جنگل های انبوه و با ارزش ملی در نواحی سرنه حصار، دشت میدان، سنگوار، کمراب، چهل دختران و ... است که به دقت حفاظت و نگهداری می شوند.

6- زندگی جانوری

جمهوری تاجیکستان به دلیل ویژگی های طبیعی و جغرافیایی از جمله وجود فضاهای کوهستانی و جنگلی، دره های پهناور، رودها و چشمه های پراکنده، پوشش گیاهی متنوع، زیست گاه گونه های جانوری به ویژه حیوانات وحشی نادر و منحصر به فرد، پرندگان و آبزیان یک قطب شکرگاهی به شمار می رود و دارای شکرگاه های گوناگون است.

گونه های حیوانات وحشی موجود در این سرزمین، عبارت اند از: خرس قهوه ای، بز کوهی سیبری، گوسفند وحشی آفریقایی، پلنگ آاسیایی، تذرو هیمالیایی، گرگ تبتی، گراز، شغال، خرگوش و پرندگانی مانند کبک دری، تیهو، کبوتر، عقاب و ....

در رودخانه ها و تالاب های تاجیکستان حدود 40 گونه ماهی دیده می شود.

واژه تاجیک و نام تاجیکستان

تاجیک ها تا کنون به نام های: تاجیک، تازیک، تاژیک، تژیک، تاجک، اوگانه، پارسیوان، تاجیکی، تات، تجگی، سرت و ... خوانده شده اند.

واژه تاجیک که گونه های پیشین آن تازیک یا تاژیک است، در آغاز معنی عرب داشته است. گویا ایرانیان آسیای مرکزی، مسلمانان را به این نام می خواندند و چون در آن زمان به این باور بودندکه یک نفر ایرانی، اگر به دین اسلام گروید،عرب می شود. از سوی دیگر به دلیل آنکه درگذشته ترکها تنها مسلمانان ایرانی را می شناختند، واژه تاجیک نزد ترکان معنی ایرانی (در برابر ترک) یافت و در دوران پیروزی ترکان بر ایرانیان، ایرانی ها خود را تاجیک می خواندند. برخی نیز بر این باورند که واژه تاجیک از ریشه ترکی است و اصل آن به معنی تبعه ترک بوده است.

عرب ها ی مسلمان، تاجیک ها را (اوگانه) می نامیدند. تاجیک ها در افغانستان (پارسیوان) در جمهوری فدراتیو روسیه(تاجیکی) در زبان ترکی (قزلباش، کزلباش) در خاور ایران (تاجیک) و در باختر ایران (تات) و در سیستان به (تجگی) سر شناسند. در اوایل سده 20م واژه تاجیک در اتحاد جماهیر شوروی بابر با (سرت) به معنی جمعیت اسکان یافته آسیای مرکزی به کار می رفت.

علاوه بر اثار ایرانشناسان در فرهنگهای پیشین و امروز از جمله منتخب اللغات، دایرةالمعارف فارسی، برهان قاطع، سراج اللغات، نظام الاطباع، فرهنگ عمید، فرهاگ معین، لغت نامه دهخدا و... واژه تاجیک و مفهوم لغوی آن مورد بررسی قرار گرفته است. بیشتر پژوهشگران بر پایه اسناد و مدارک با ارزش ،تاجیک را قوم غیر عرب و ترک معرفی کرده و ان را از نژاد ایرانی دانسته اند که در ایران بزرگ شده است.

مفهوم اصلی واژه تاجیک

واژه تاجیک از سه بخش تشکیل شده است: بخش اول (تاج) که زینت بخش سر پادشاهان و نشانه پادشاهی انان بوده.

بخش دوم (ی) نسبیت است مانند بخارایی، سمرقندی و بخش آخر(ک) را دستک گویند.
نام تاجیکستان
تاجیکان از کهن ترین مردم نژاد آریایی ایرانی الاصل و پارسی زبان هستند که از دیر باز در این سرزمین به سر می برند. از این رو سرزمینی که در آن سکونت گزیده اند به (تاجیکستان) معروف شده است.به بیان دیگر، نام کشور جمهوری تاجیکستان از نام قوم آزاده، رشید و پاک اندیش تاجیک گرفته شده و ان را تاجیکستان نامیدند.
ویژگی های قومی
- نژاد
تاجیکستان از دیر باز محل زندگی مردمان آریایی بوده که بعضی از آنها اسکان

یافته بودند: سغدیان، مادها و پارس ها و برخی دیگر زندگی کوچ نشینی داشتند: سکا ها یا ماساژت ها.

بنابر این می توان گفت که باختری ها، سغدی ها، خوارزمی ها و سکایی ها نه تنها بنیان گذاران شهر ها و روستاهای آسیای مرکزی، به ویژه تاجیکستان به شمار می روند، بلکه نیاکان تاجیکان نیز بوده اند.

- زبان

زبان ملی جمهوری تاجیکستان فارسی تاجیکی است. که از گروه زبان های جنوب خاوری ایران به شمار می رود. تاجیکی لهجه ای است از زبان فارسی و بدین سبب آن را باید(فارسی تاجیکی) نامید.
- خط
زبان تاجیکی در تاریخ پیدایش خود،پس از خط تصویری، خط میخی را انتخاب کرده بود. در دوران هخامنشیان نیز خط تاجیکها همانند دیکر نقاط ایران میخی بود. آنها از خط سغدی نیز استفاده می کردند. در دوران استیلای اعراب خط و زبان آنها رایج شد.از سال 29-1928 الفبای مذبور نخست به الفبای لاتین وسپس در سال 40-1939 به الفبای دیگری تبدیل شد که مبنای آن خط روسی یا سیریلیک است و در 22 ژوئیه 1991زبان وخط فارسی در تاجیکستان به رسمیت شناخته شد و الفبای سیریلیک به فارسی تغییر یافت.

- دین

تاجیکستان از دیرباز محل برخورد دین ها و مذاهب گوناگون بوده است. این سرزمین با فرهنگهای چین، ایران و... همسایه بوده و جریان های دینی فرهنگ آنها این جمهوری را تحت تاثیر خود قرار داده است.

امروزه دین بیشتر مردم این منطقه سنی و از شاخه حنفی است و ابوحنیفه را به عنوان امام اعظم می شناسند.

گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در کو ه های پامیر در منطقه بدخشان زندگی می کنند.

اقلیتهای مسیحی، زرتشتی و کلیمی در این کشور زندگی می کنند.
- جمعیت
جمعیت تاجیکستان نزدیک به 7 ملیون نفر و تراکم نسبی جمعیت ان 8/42 نفر در هر کیلومتر مربع است. نرخ تولد به ازای هر یک هزار نفر 79/44 تولد و نرخ مرگ و میر 71/6 به ازای هر 1 هزار نفر است. تاجیکستان بالاترین نرخ رشد جمعیت را در آسیای مرکزی داشته است.

- فرهنگ و آموزش عالی

بیشتر مردم تاجیکستان با سواد هستند. دانشگاه دولتی تاجیکستان در شهر دوشنبه قرار دارد و زبان های خاوری این دانشگاه جدیدترین مرکز آموزشی به شمار می رود. در این دانشگاه بخش های فارسی، عربی، اردو، هندی و پشتو دایر شده است. زبان تدریس در دانشگاه، تاجیکی و روسی است و 16 دانشگاه با 750 استاد و 6 هزارو 500 دانشجوی تمام وقت و 2هزارو225 دانشجوی شب و 3 هزار و576 دانشجوی مکاتبه ای دارد.

-دانشگاه دولتی خجند، دارای 12 دانشکده است.

-آکادمی علوم تاجیکستان،4 شعبه جهت علوم فیزیک و شیمی، بیولوژی، منابع زیر زمینی و جمعیتی تأسیس کرده است.

شعبه جمعیتی، شامل: مؤسسه خاورشناسی مردم شناسی، مؤسسه زبان و ادبیات رودکی، مؤسسه فلسفه و حقوق، فلسفه خاور ومؤسسه زلزله نگاری است. در این آکادمی حدود 700 نفر با درجه دکترا و4 هزارو500 کارمند علمی مشغول به کار هستند.

کتابخانه آکادمی علوم دارای 5/1 ملیون کتاب به 20 زبان دنیا است. آکادمی با دانشمندان مراکز علمی بلغارستان،چک، اسلواکی، هندوستان، ایران، فرانسه، کانادا، افغا نستان و... همبستگی دارد.

مؤسسه خاور شناسی از 5 بخش خطی، متن شناسی، ایران شناسی، اسلام شناسی و تمدن شناسی تشکیل شده است. نسخه های خطی این مؤسسه مهم ترین مرکز نسخه های خطی فارسی در تاجیکستان به شمار می رود.

از سال 1980 م این مؤسسه بخش جدیدی را ایجاد کرد که وظیفه پژوهش درباره دگرگونیهای ایران و افغانستان و خاور میانه را بر عهده دارد.

مؤسسه تاریخ و باستانشناسی و مردم شناسی احمد دانش دارای موزه است که برخی از آثار به دست آمده در پنج کنت، در آن نگهداری می شوند و کتابخانه آن شامل مجموعه نفیسی از کتابها و اسناد تاریخی است.

مؤسسه زبان و ادبیات فارسی تاجیکستان دارای شعبه های ادبیات کلاسیک، واژه شناسی، فولکلور، ادبیات نوین تاجیک و لهجه شناختی زبانهای پامیری است.

اقتصاد

تاجیکستان به دلیل توانایی های جغرافیایی و طبیعی خود، یکی از مناطق مهم اقتصادی در آسیای مرکزی محسوب می شود و از جایگاهی ویژه برخوردار است.

وجود شرایط ویژه طبیعی و آب وهوایی و علاقه‌مندی سنتی مردم سخت کوش تاجیکستان به کشاورزی از دیر باز تاجیکستان را به سرزمین پنبه کاران، باغ‌داران و انگور کاران تبدیل کرده است.

علی رغم وجود کوه های بسیار در تاجیکستان و انجام کشاورزی در یک سوم پهنه آن دو سوم جمعیت ان در روستاها زندگی می‌کنند و به کشاورزی و صنایع وابسته به آن اشتغال دارند.

- معادن

جمهوری تاجیکستان از لحاظ منابع زیر زمینی غنی و از جایگاه ویژه ای برخوردار است. بیش تر ذخایر شناخته شده معدنی را داراست.در حال حاضر بیش از 40 نوع مواد معدنی و فلز کمیاب دارد.

در تاجیکستان معادن طلا و نقره به وفور یافت می شود. معادن نقره آن در دنیا نظیر نداردو متخصصان ایتالیایی روی این معادن کار می‌کنند. همچنین معادن زغال سنگ سنگ مرمر نیز به فراوانی در این کشور وجود دارد. از دیگر کانی ها آهن، تنگستن، سرب، روی،مس، قلع، جیوه، انتیموان، اورانیوم، نمک وفلورید وکلسیم طبیعی، نفت و گازاندک، سنگ های گران بها و نیمه گران بها، لعل بدخشان که از روزگار پیشین شهرت داشته،نیکل، پنبه نسوز و... است.

ساختار حکومتی،اداری و سیاسی
- قانون اساسی
قانون اساسی تاجیکستان، در ژانویه 1993 به همه پرسی گذاشته شد و به تصویب رسید. براساس این قانون اساسی، تاجیکستان جمهوری یکپارچه، غیر دینی، دموکراتیک و مبتنی بر قانون معرفی شد، زبان رسمی کشور، تاجیکی(فارسی) است و به همه خلقها امکان استفاده از زبان مادری خود داده شده است. مردم تنها سرچشمه توانگری و مشروعیت نظم سیاسی تلقی شده اند و هیج فرد و گروهی حق حاکمیت دولتی را ندارد. به این ترتیب در تاجیکستان تنها رئیس جمهوری و رئیس مجلس ملی می توانند از سوی مردم سخن بگویند.

در ماده هشتم آن آمده: هیچ باوری حتی باورهای دینی جنبه دولتی ندارند و تشکیلات دینی باید جدا از دولت فعالیت کنند. حاکمیت دولتی در میان سه قوه مقننه، مجریه و قضاییه تفکیک شده است. سیاست کشور صلح جویانه و برابر با هنجارهای بین المللی نشان داده شده است.
احزاب سیاسی
در دوران اتحاد جماهیر شوروی تنها حزب مجاز به فعالیت حزب کمونیست بود و هر کدام از جمهوری های آن، حزب کمونیست خود را داشتند. پس ازدگرگونیهای سیاسی و به دنبال روی کار آمدن گورباچف در شوروی و اعلام فضای باز سیاسی و ازادی فعالیت حزب های سیاسی، احزاب سیاسی بسیاری در سطح منطقه اعلام وجود کردند. برخی احزاب موجود در تاجیکستان عبارت اند از:

- حزب کمونیست

- حزب دموکرات تاجیکستان

- حزب نهضت اسلامی

- حزب رستاخیز

- حزب لعل بدخشان

- حزب خلق تاجیکستان

- حزب باز سازی سیاسی و اقتصادی
گروه های سیاسی
- سازمان جوانان

- آریانای بزرگ

- جوانان ازاد

سیستم دفاعی

- ارتش

در تاجیکستان ارتش گسترده‌ای وجود ندارد تنها یک گروه شبه نظامی وجود داشته که الکساندرشیشلیانکف روسی، وزیر دفاع تاجیکستان ،در سال 1993 تلاش کرد آن را به یک نیروی مسلح تبدیل کند.

- پس از برچیدگی فر ماندهی مشترک CIS در سال 1993، لشکر زرهی تحت فرماندهی روسیه درامد و مقرر شد در سال 1999 م، تاجیکستان را تخلیه و سلاح هایش را به ارتش این کشور تسلیم کند، اما تاکنون در آن جا مستقر هستند.

گارد مرزیانی تاجیکستان توسط افسران روسی در مراکز نظامی روسیه در دوره های کوتاه مدت آموزش می بینند و گواهی نامه دریافت می کنند.

وزیر دفاع تاجیکستان پس از انتخابات مجلس ملی، فردی تاجیک است. وی به جای شیشلیانکف روسی انتخاب شده است. بنا به تخمین کارشناسان غربی در نیمه سال 1993 م، نیروی نظامی تاجیکستان 3 هزار نفر بوده که در حال حاضر بیش تر از این شمار است

شخصیتهای علمی تاجیکستان

- احمد مخدوم دانش

احمد دانش (1897-1827م)شاعر، نویسنده و دانشمند برجسته تاجیک، اهل بخارا بود و وی به سبب دانش زیاد به(احمد کله)معروف بود. به کمک شاگردانش چون:

سودا، شاهین، حیرت، مضطرب، سامی و صدرالدین عینی جنبش روشنگرانه ای راکه در دهه های پایانی سده 19م آغاز شده بود رهبری کرد.

دانش با خودکامگی حکام بخارا و نااگاهی رهبران مذهبی از دانش روز مبارزه می کرد احمد و از فرهنگ مردم آسیای مرکزی، ویژگی های قومی،سنن ملی،رفاه مردم،حقوق بانوان... دفاع می کرد.وی گسترش دانش و تکنولوژی و ازادی خواهی در روسیه را با عقب ماندگی کشورش مورد سنجش قرار داده و در همین راستا مردم بخارا را به آموختن زبان روسی فرا می خواند تا از این طریق با فرهنگ اروپایی و عوامل پیشرفت آنان آشنا شوند. از اثار او:

ناموس اعظم را می توان نام برد که در باره دین اسلام است.

- صدر الدین عینی

صدرالدین سید مرادزاده عینی در سال 1295 ه ق(1878م) در نزدیکی بخارا زاده شد و در سال 1374ه ق(1954م ) در شهر دوشنبه درگذشت.

عینی از نوجوانی با تیز بینی به سنتهای فرهنگی مردمی که در میان انها زندگی می کرد می نگریست. در 12 سالگی پدرش را از دست داد. وی برای تحصیل به بخارا رفت و سرودن شعر را نیز اغاز کرد و با تخلص (عینی)به غزل سرایی به سبک سنتی روی آورد. به زودی نبوغ ذاتی و هوش او در نظم پارسی شکوفا شد و در فن شعر کهن به مقامی والا دست یافت.

اشنایی او با نوشته احمد دانش به نام(نوادرالوقایع)که در ان نگارنده ضمن زشت شمردن جنایت های حاکم بخارا با اهنگی ستایش امیز ،به شرح سفرش به سن پترزبورگ پرداخته بود، نخستین انقلاب روحی را در او پدید اورد.

عینی سبکی نو در ادبیات تاجیک بنیان نهاد، ازاین رو اصالت از ویژگی های اشکار اثر داستانی، زندگی نامه ها و خاطرات او به شمار می رود. او با بکار گرفتن این سبک نو، شیوه نگارش واقع گرایانه را در تبیین واقعیت ها در ادبیات داستانی فرهنگ تاجیک رواج داد.

عینی نخستین کسی بود که به سازمان دهی مطبوعات ملی و روزنامه نگاری تاجیک همت گماشت.

از اثار او:

مقاله های مستند درباره تاریخ واپسین سلسله منغیتیه، کتابی به نامه (جلادان بخارا) و داستان واقعی ادینه، که سرگذشت پر ماجرای یک تاجیک بی نوا بود، منتشر شدند.

اثار عینی به بسیاری از زبانهای جهان برگردانده شده است. او نخستین کسی بود که در ادبیات تاجیک به پژوهش پرداخت. در سال 1925 کتاب نمونه ادبیات تاجیک را که شامل خلاصه تاریخ ادبیات تاجیک از آغاز سده 20 میلادی است تالیف کرد.

عینی نخستین فرهنگ زبان تاجیک شامل واژگان گفتاری به ویژه واژگان متعلق به سده های 6و7ه ق را تالیف کرد.

به پاس نوشته ها و پژوهش های آرزنده او در تاریخ و تاریخ ادبیات و زبان شناسی و با توجه به ابتکار او در این زمینه ها، دکترای علوم فلسفی و کرسی استادی به او اعطا شد.
- ابوالقاسم لاهوتی
لاهوتی 70 سال زندگی کرد که نیمی از آن به ایران و حوادث ان مربوط است و نیمه دیگر که از سال 1922م 1301 ه ش آغاز می شود در چار چوب دگرگونیهای اتحاد جماهیر شوروی سوسیا لیستی به ویژه جامعه فارسی زبان اسیای مرکزی قرار می گیرد.

لاهوتی از آغاز نوجوانی شاعری آزاده خواه به شمار می آمد که در راه ازادی ملتهای خاور میانه و به سود انقلاب مشرطیت ایران می کوشیده و در درگیری سیاسی و نظامی با حکومت ایران در 35 سالگی به شوروی مهاجرت کرد. از آن پس استعداد خود را در خدمت سوسیالیسم و فرهنگ تاجیک به کار انداخت.

به واسطه بروز لیاقت از خود اندک اندک پایه ای بلند یافت تا جایی که به مقام وزارت فرهنگ تاجیکستان رسید. در سال 1935م به نمایندگی از سوی دولت اتحاد شوروی در کنگره دفاع از تمدن در پاریس شرکت کرد. در همان سال نشان لنین را از استالین دریافت کرد. برخی از اثار او بیش از 40 بار چاپ وبه چندین زبان از ازجمله انگلیسی و المانی و... برگردانده شده است.
- جلال اکرامی
ب.خدای داداف، از نویسندگان برجسته تاجیک است. جدش یکی از قاضی های اتحاد شوروی بود که به فرهنگ و زبان روسی نیز علاقه داشت.

به هنگام تحصیل در دانشگاه تربیت معلم، استاد عینی به بخارا امد و اکرامی شعر (با دختران تاجیک ) خود را به استاد تقدیم کرد. عینی این شعر را ستودو به توصیه او در نثر هم قابلیت خود را آزمود. نخستین حکایت خود را با نام (شبی در ریگستان بخارا) نوشت و در روزنامه رهبر دانش به چاپ رساند. از اثار او:

شیرین،رحمت الله ایشان، چه باید کرد،شک حوض پر خون، غلبه، دارالراحت مسلمانان، و دو هفته، حیات، از مسکو چه آوردی، که در این اثر تاثیر دکرگون سازی های انقلابی و نوسازی های سوسیا لیستی در شکل گیری شخصیت کودکان اتحاد شوروی پیشین را نشان می دهد.نخستین نمایش نامه او «تیرمار» و نخستین رمان او «شادی» که در حیات فرهنگی تاجیکستان رخداد مهمی به شمار می آید. وی در این رمان خواجگیکلحوزهای روستاها را به طور ژرف مورد پژوهش قرار داده و نقش رهبری کننده حزب کمونیست را در ساخت کلخوزی،به شیوه مطلوب نشان داده است.

داستان تار عنکبوت که در آن رخدادهای نخستین روز های چیرگی انقلاب بخارا را به تصویر کشیده. واثر دیگر او دوازده دروازه بخارا وزاغ های می توان نام برد.
- سعدالله اسدالله یف
از چهره های ادبی و در شمار پژوهشگران امروز تاجیکستان است. از اثار او:

متن انتقادی لیلی و مجنون، عبدالله هاتفی

نمونه ضرب المثل ها و مقالات تاجیکان و ازبکان ولایت قطغن افغانستان

ابجد و تاریخ ها

رساله لیلی و مجنون در نظم فارسی زبانان

مهستی خجندی، منتخب اشعار

متن انتقادی دیوان کمال خجندی
کمال عینی
فرزند استاد فقید صدرالدین عینی است.وی دارای تحصیلات عالی و اشنا به زبان های گوناگون ترکی،فارسی، انگلیسی،فرانسه، روسی، عربی و تاجیکی است. از اثار مهم او:

تصحیح همای و همایون خواجوی کرمانی

تصحیح گل و نوروز خواجوی کرمانی

تذکره گلشن ادب

متن شناسی اثر بدرالدین هلا لی، ناصر خسرو، جامی، عمر خیام و رودکی

تهیه متن نه جلدی شاهنامه فردوسی

ستارگان نظم جامی در مینیاتور های سده 16 م

کتاب عبدالرحمان جامی به زبانهای روسی، انگلیسی، فارسی، تاجیکی

روزی جان احمد اف

دکتر احمد اف پژوهشگر در ضمینه اداب و رسوم وفولکلور تاجیکان است که در زمینه نوروز چندین مجموعه با نامهای وصف بهار و ایین های بهاری در فولکلورتاجیک و کتاب نوروز عالم افروز و دستاویز نوروزی و نوروز در ورارودان را می توان نام برد.

رساله دکترای او با عنوان،بهار و رسم ایین های سنتی و فولکلور تاجیک است. در حال حاضر ایشان رئیس شعبه بخش مردم شناسی پژوهشگاه رودکی آکادمی علوم تاجیکستان است.
بابا جان غفوراف
در سال 1909 در خجند متولد شد.پدرش باغبان بود. غفور اف از لحاظ رشد معنوی مدیون مادرش، راضیه ازاد بود. در تمامی عمر به پژوهش در باره تاجیکستان، تاریخ فرهنگ مردم آسیای مرکزی و تاریخ اسلام پرداخت. او از نخستین پژوهشگران تاریخ مذهب اسماعیلیه است. در سال 1977 در شهر دوشنبه درگذشت.

دیگر بزرگان تاجیک
- شمس الدین مخدوم شاهین

- عبدالرئوف فطرت

- میرزا تور سون زاده

- میر سعید میرشکراف

- لایق شیر علی

- بازار صابر

- ابوبکر ظهورالدین

- رحمت نذری

- گل نظر

- صفیه گل رخسار

- سلیم شاه حلیم شاه

- محمد جان شکوراف

- فضل الدین محمداف

- ساتم للوغ زاده

- پرفسور رحیم مسوف

- غنی عبدالله

- و....
تاریخ تاجیکستان
تاجیکستان دارای گذشته ای پرباردر زمینه های فرهنگی و اجتماعی است. در قرن ششم قبل از میلاد این منطقه در قلمرو دولت هخامنشی ایران قرار داشت و پس از گذشت 200سال به تصرف یونانیان در آمد. بطور کلی این سرزمین تا قبل از اسلام فاقد حکومتی مستقل بوده و همواره در معرض هجوم اقوام دیگر قرار داشته است. با این حال در همان زمان مردم این منطقه دارای تمدن وفرهنگ پیشرفته ای بودند و تمدن ایرانی از زمان استیلای هخامنشیان بر تاجیکستان در آنجا رواج داشته است. پس از غلبه سپاه هخامنش و پذیرش اسلام توسط مردم تاجیک تغییر محسوسی در وضعیت سیاسی منطقه ایجاد نشد و کماکان دارای حکومت و استقلال به معنای واقعی نبود.

در سال 1870 م شمال تاجیکستان (وابسته به خانات خوقند)تحت نفوذ سیاسی روس ها درامد و در سال 1900 م این سرزمین بطور کامل زیر سلطه آنها قرار گرفت. در انقلاب اکتبر 1917 تاجیکها نیز تحت تاثیر تحولات سیاسی مربوط به این دوره قرار گرفتند. در سال 1918 تاجیکستان بخشی از جمهوری خودمختار ترکستان شوروی شد و به دنبال یکسری تحولات در سال 1924 به عنوان جمهوری خود مختار اعلام موجودیت کرد.

اتحاد جماهیر شوروی با مرزبندی های ملی و تثبیت زبان تاجیک به عنوان زبان رسمی کشور، شرایط را برای خودشناسی ملی فراهم کرد. در 16 اکتبر 1929 م جمهوری خود مختار به جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان تبدیل شد.

تا سال 1991 این کشور یکی از جمهوری های اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی بود و از سیاست های ارائه شده مسکو پیروی می کرد. تسلط مسکو باعث شد که این کشور در انزوای کامل به سر برده و ارتباط چندانی با سایر کشور ها نداشته باشد. الگوهای اقتصادی این کشور از مرکز طراحی می شد و به همین دلیل سطح رفاه اجتماعی در حد بسیار پایینی نسبت به سایر جمهوری ها قرار داشت. بعد از به قدرت رسیدن میخائیل گورباچف در اتحاد جماهیر شوروی و شروع اصلاحات سیاسی و اقتصادی و اعلام فضای باز سیاسی، احزاب سیاسی اجازه فعالیت یافتند. با آزاد شدن فعالیت احزاب، گروه های سیاسی و احزاب جدیدی مانند « حزب دموکرات تاجیکستان »، «حزب رستاخیز» و «حزب نهضت اسلامی» به وجود آمدند.

پس از انتخابات 1990 م اکثریت مطلق در مجلس با کمونیستهای محافظه کار بود. بعد از کودتای نافرجام 19 اوت 1991 در اتحاد جماهیر شوروی، رئیس جمهور وقت تاجیکستان « ماچکا موف» برکنار شد و رییس جمهور موقت «اسلان اف » در 9 سپتامبر استقلال تاجیکستان را اعلام کرد. اسلان اف به دلیل غیر قانونی اعلام کردن حزب کمونیست در 23/9/1991 م توسط مجلس برکنار شد.» رحمان نبی اف» که از کمونیستهای قدیمی بود در انتخابات 1991 م در مقابل «خدا نظر اف» فیلمساز تاجیک که گروههای مخالف دولتی همه از او پشتیبانی می کردند به پیروزی رسید و رئیس جمهور تاجیکستان شد.

در دسامبر 1991 سه کشور روسیه، بلاروس و اوکراین در شهر مینسک گرد هم آمدند و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل اتحادیه کشور های مستقل مشترک المنافع را اعلام کردند. تاجیکستان هم مانند سایر جمهوری های آسیای مرکزی آمادگی برای استقلال کامل را نداشت و بلافاصله به اتحادیه جدید کشورهای مشترک المنافع یا CIS پیوست.

به دنبال شروع اغتشاش ها و جنگهای داخلی 199293 رحمان نبی اف برکنار شد و امام علی رحمانوف از منطقه کولاب که از کمونیستهای قدیمی بود به ریاست شورای عالی و پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 1994 به ریاست کشور رسید.
رسانه های گروهی در تاجیکستان
مجلات اصلی در تاجیکستان عبارتند از:

• هفته نامه ادبیات و صنعت.ارگان انجمن نویسندگان و وزارت فرهنگ تاجیکستان به زبان تاجیکی.

• جوانان تاجیک .ارگان کمیته مرکزی جوانان لنینیست لیگ کمونیست تاجیکستان به زبان تاجیکی.

• کامسامولتس تاجیکستان به زبان روسی.ارگان جوانان لنینیست تاجیکستان.

• نارودنایاگازتا.ارگان حزب کمونیست تاجیکستان.

• هفته نامه آموزگار، ارگان وزارت آموزش و پرورش به زبان تاجیکی

• صدای مردم. ارگان شورای عالی به زبان تاجیکی.

• سوویت تاجیکستانی، ارگان شورای عالی .به زبان ازبکی.

• تاجیکستان. ارگان حزب کمونیست تاجیکستان به زبان تاجیکی.
ماهنامه ها:
• حیات دهات .مجله وزارت کشاورزی به زبان تاجیکی.

• خارپشتک.مجله کمیته مرکزی لیگ جوانان کمونیست - لنینیست سابق به زبان تاجیکی.

• پامیر .روزنامه انجمن نویسندگان تاجیکستان به زبان روسی.

• صدای شرق، روزنامه انجمن نویسندگان تاجیک به زبان تاجیکی.

• سلسکاخازیاین (کشاورزی)، به زبان روس.

• زنان تاجیکستان. به زبان تاجیکی.

• زداروواتاجیکستانا(سیستم بهداشت عمومی تاجیکستان) مجله وزارت بهداشت به زبان روسی.
مجلات دیگر عبارتند از:
صدای مرد، جمهوریت، پیام دوشنبه، نوروز وطن، فجر اسلام، هفت گنج، چراغ روز (ارگان حزب نهضت اسلامی است و اکنون بطور غیر رسمی در روسیه چاپ و در تاجیکستان مخفیانه توزیع می شود) و نجات که همه به زبان تاجیکی منتشر می شوند.

خبرگزاری تاجیکستان «خاور» نام دارد و در سال 1991 جانشین T.T.A ( خبرگزاری تلگراف تاجیکستان) شد.

ایتار تاس، خبرگزاری روسیه نیز در تاجیکستان فعالیت دارد.

موسسات انتشاراتی تاجیکستان عبارتند از:

انتشارات ادیب.

انتشارات دولتی عرفان به انتشار کتابهای سیاسی، علمی، کشاورزی می پردازد. این انتشارات ناشر رسمی و تنها ناشر آکادمی علوم تاجیکستان است.

انتشارات معارف- تربیتی.

انتشارات دایره المعارف علمی تاجیکستان.

موسسه انتشارات بین المللی الهدی

انتشارات سروش

آثار مهم تاریخی و فرهنگی تاجیکستان

تاجیکستان مانند ازبکستان آثار تاریخی زیادی را در خود جای داده است.

• پنج کنت، یکی از مهمترین مراکز باستانی آسیای مرکزی است که از نفوذ هنر ایرانی حکایت می کند. این شهر باستانی که اکنون از مراکز طراز اول مطالعات باستان شناسی و هنری آسیای مرکزی به شمار می رود و در 56 کیلومتری شرق سمرقند واقع شده است، در زمان ساسانیان مرکز مهم بازرگانی و سوق الجیشی سرزمین سغدیان به شمار می رفت. در قرن 8-5 م این شهر از رونق فراوانی برخوردار بود. نقاشیهای دیوار قصر پنج گفت که به صورتی کاملا سالم به دست آمده از عالی ترین آثار نقاشی باقی مانده از دوران باستان است. یکی از این نقاشی های تالار 41، تجسم کامل هفت خان رستم است که چند قرن بعد از ان شرح مبسوط آن را در شاهنامه می توان دید .

• مهمترین محل تاریخی تاجیکستان، آرامگاه رودکی در قریه پنج رودک از توابع سمرقند است که ساختمان کنونی ان در سال 1958 با حضور نمایندگان 38 کشور از جمله ایران گشایش یافت.

• مزار خواجه علاءالدین محمد را می توان به عنوان یک اثر تاریخی مهم دیگر در جنوب «ده نو » نام برد.

• در قشلاق بابک واقع در پامیر، خانه ای به نام خانه کتاب وجود دارد که اکنون به صورت یک مرکز بازدید توریستی در امده است. این خانه در قرن گذشته توسط استاد علی محمد بخارا ساخته شده و تابلوهای آن به سبک مینیاتور سازی ایرانی به دست استادی به نام عبدالمطلب نقاشی شده و پیرامون اتاقها به اشعاری به زبان تاجیکی و فارسی از غلام نبی و مبارک قدم از شعرای محلی مزین شده است.

• در 8 کیلومتری خجند که کمال الدین مسعود خجندی شاعر بزرگ پارسی گوی منسوب به آن است اخیرا رصد خانه ای قدیمی متعلق به قرون 1 تا 3 هجری کشف شده است.

• در آچیه تپه واقع در جنوب تاجیکستان، که آنرا گنجینه زیرزمینی شاهکار ها لقب داده اند، از چند سال قبل کاوش هایی توسط هیاتهای باستان شناسی مؤسسه تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان صورت گرفته و تا کنون بسیاری از آثار قرون اولیه اسلامی در این کاوش ها به دست آمده است. هیات اعزامی زمین شناسی مؤسسه تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان اخیرا در کوه های پامیر در ساحل راست رودخانه بازار دره به کشف شهری قدیمی نائل شده است در کاروانسرای آن مجموعه ای از سکه های فرغانه متعلق به یک هزار سال پیش، پارچه های مختلف و بیش از 40 صفحه نسخه خطی فارسی به دست آمده است. در سالهای 66 ـ 1956 هیات اعزامی آکادمی علوم تاجیکستان در منطقه کوهستانی پامیر در ناحیه بدخشان مجموعه ای از نسخه های خطی فارسی را کشف کرد. در میان نسخه های پیدا شده، شرح حال حسن صباح به قلم خود او، آفاق نامه ناصر خسرو، ام الخطاب از طوسی و آثار بسیاری درباره تاریخ و جغرافیای بدخشان که درهمان جا کتابت شده وجود داشت.

• یکی دیگر از آثار تاریخی تاجیکستان ،بقایای شهر باستانی حصار واقع در 5 کیلومتری شمال غربی دوشنبه است. از این شهر فقط یک دروازه با دو برج دیده بانی که در بین دو کوه ساخته شده باقی مانده است.

• در فاصله 500 متری این بنا ساختمان یک مسجد دو طبقه دیده می شود که سالها متروک بوده و اخیرا احیا شده است.

جنگ های داخلی تاجیکستان

چیزی از استقلال تاجیکستان نگذشته بودکه این کشور به ورطه جنگ داخلی گرفتار شد. اوج این درگیری ها سالهای 93-1992 بود. برای درک علت این درگیری ها باید به ساختار سیاسی و قومی تاجیکستان توجه کرد.این کشور تنها کشور فارسی زبان اسیای مرکزی است. همچنین تاجیکستان در میان کشورهای مستقل مشترک المنافع تنها کشوری است که در کنار جمعیت غالب سنی، از جمعیت قابل توجه شیعه اسماعیلیه با ارتباط بین المللی نیرومند برخوردار است. تنها در تاجیکستان بود که حزب نهضت اسلامی به طور وسیعی به فعالیتهای سیاسی دست زد و حتی بعضی از اعضای ان هدف خود را ایجاد دولت اسلامی اعلام کردند. نیروهای سیاسی در تاجیکستان به چند گروه تقسیم می شوند که هر گروه وابسته به یک منطقه جغرافیایی هستند،در واقع منطقه گرایی در تاجیکستان اهمیت بسیاری دارد. این نیروهای سیاسی را می توان به سه گروه تقسیم کرد؛ گروه خجند، کولاب، قرقان تپه، اسماعیلیان منطقه خودمختار بدخشان.

گروه خجند، یا لنین آباد سابقه طولانی در طرفداری از کمونیسم دارند و به طور کلی دبیران حزب کمونیست از این منطقه انتخاب می شدند. آنها خواهان تداوم سیستم کمونیست بودند. این منطقه به واسطه کوهستانی بودنش از جنگ های داخلی در امان بوده است.

مناطق کولاب و قرقان تپه، که بیشتر کشاورزی هستند و محصول اصلی انان پنبه است. این گروه خواهان تغییر بودند. از طرف دیگر میان این دو منطقه همبستگی وجود ندارد و بطور سنتی رقیب یکدیگر به شمار می آیند.

میان منطقه بدخشان و کولاب، جدایی طبیعی وجود دارد و این منطقه برای شش ماه از سال بواسطه بارش برف و یخبندان ارتباط اش با سایر مناطق قطع می شود.

از طرف دیگر در سالهای بعد از 1945 اسکان تاجیک های شرقی (گارمیس ها) در جنوب غربی تاجیکستان،موجب بوجود امدن تشنج شد. آنها با مردم محلی کولاب کمتر می جوشیدند و بیشتر میان خود ازدواج می کردند.حضور چنین تازه واردانی موجب خشم گروه های موجود می شد. گروهی از این تازه واردان در قرقان تپه که بیش از همه از رکود سالهای 1980 آسیب دیده بودند، حاضر به حمایت از هر سیستم جدید دمکراتیک یا اسلامی بودند. توازن قوای سنتی تحت تاثیر پروستروییکا به همراه سیاسی شدن عموم مردم ،دچار تحول اساسی شده، مجالی برای فعالیت تازه کارها و کارگزاران کمونیست درجه دوم به وجود آورد. تا قدرت سیاسی را از دست روسای کمونیست سابق خود به درآورند. در نتیجه نیرو های مخالف دولت تشکل سیاسی پیدا کردند.این جریان با حوادثی که در 1990 به دنبال شورش در شهر دوشنبه (نارضایتی از وضع مسکن و زندگی) رخ داد، شتاب بیشتری گرفت .جناح های مخالف شامل گروه های اسلام گرا و ناسیو نالیستهای سکولار بودند اما علی رغم سیاسی شدن سریع مردم ثابت کردند که آمادگی پذیرش ایده دموکراسی یا یک دولت اسلامی را ندارند.

حاج اکبر تورجان زاده رهبر گروه اسلامی بود و اتهاماتی که گروه مخالف به او وارد می کردند را رد میکرد (اوقصد تشکیل حکومت اسلامی را دارد)

در نوامبر 1991 به هنگام انتخابات ریاست جمهوری، گروه های مخالف دولت که شامل نهضت اسلامی حزب رستاخیز و حزب دموکرات می شدند، با یکدیگر ائتلاف کردند و کاندیدای خود (دولت خدا نظر اف) را در مقابل رحمان نبی اف از حزب کمونیست تاجیکستان و از منطقه کولاب حمایت کردند.اما علی رغم این ائتلاف رحمان نبی اف با بدست آوردن دوسوم آرا به ریاست جمهوری انتخاب شد. در اوایل 1992 وقتی نبی اف خواست موقعیت محافظه کاران را در حکومت مستحکم کند، موجب اتحاد بیشتر گروه اپوزیسیون شد. در مارس 1992 اولین تظاهرات ضد دولتی در دوشنبه بخاطر برکناری وزیر کشور که یک پامیری بود بر پا شد. حزب لعل بدخشان که خواستار خود مختاری بیشتر پامیری ها بود، این تظاهرات را بر پا کرد و بلافاصله سه گروه دیگر مخالف نیز به او پیوستند.آنها همچنین به دستگیری شهردار دوشنبه (اکرم اف)که یک اصلاح طلب بود اعتراض داشتند.در واقع این شروعی برای یک رشته تظاهرات بودکه هفت هفته به طول انجامید و موقعیت سیاسی کشور را دگرگون کرد.در ماههای آوریل و مه 1992 مخالفین دولت که عمدتا از مناطق فقیر نشین دوشنبه و قرقان تپه بودند، در مرکز شهر در میدان شهیدان تحصن کردند.درخواست آنان بیشتر سیاسی بود، آنها خواستار استعفای مجلس کمونیستی و انتخابات جدید چند حزبی و قانون اساسی جدید بودند. همینطور خواستار استعفای کنجایف از سمت های ریاست مجلس، دادستانی و ریاست رادیو تلویزیون و نیز خلع سلاح شدن گارد ریاست جمهوری بودند تا آزادی فعالیت های سیاسی مخالفین تضمین شود. دولت در مقام مقابله ،تظاهرات مشابهی با طرفداران خود که آنها را با اتوبوس از کولاب و خجند آورده بودند، برای دفاع از قانون اساسی در میدان آزادی بر پا کرد که این خود بر تشنجات افزود. در این زمان رئیس جمهور با تشکیل واحد های حفاظتی متشکل از طرفداران خود در کولاب و توزیع 1800 قبضه اسلحه در میان آنها توانست خود را در مسند حکومت نگه دارد اما برخوردهای مسلحانه شدی، تبدیل به جنگ داخلی شد. نبی اف مجبور به مذاکره با مخالفین برای تشکیل « حکومت آشتی ملی » شد و پس از مدتی جنگ شدیدی در جنوب جریان یافت. ناتوانی رژیم در کنترل اوضاع شدیدا آشکار بود و نبی اف تحت فشار مخالفان، استعفای خود را در 7 سپتامبر1992 اعلام کرد. اسکندر اف در فوریه 1992 به عنوان نماینده خلق برگزیده شد سپس در آوریل همان سال به عنوان نایب رئیس شورای عالی انتخاب شد و کفالت ریاست جمهوری را بعد از استعفای نبی اف به عهده گرفت. در این زمان عبدالملک عبدالله جان اف به عنوان نخست وزیر با او همکاری داشت. انتخاب جان اف که اهل خجند بود به نشانه آغاز مصالحه میان خجند و حکومت مرکزی تعبیر شد. در اوایل نوامبر 1992 سران جمهوری های آسیای مرکزی به منظور یافتن راه حل برای پایان دادن به درگیری ها در آلماآتا تشکیل جلسه دادند. در 16 نوامبر پارلمان تاجیکستان امام علی رحمان اف را به ریاست شورای عالی و کفالت ریاست جمهوری انتخاب کرد. وی توانست به محاصره اقتصادی شهر دوشنبه خاتمه دهد. فعالیتهای چهار حزب سیاسی غیر قانونی اعلام شد و رهبران آن تحت تعقیب قرار گرفتند. پس از مذاکرات بسیار و بی نتیجه، ایران با وساطت و میانجیگری سعی در پایان دادن مناقشات داخلی تاجیکستان کرد و موجبات برقراری آتش بس میان طرفین درگیر بعد از کنفرانس تهران در سال 1994 (1373) گامی در جهت برقراری صلح بوده است.ایران در این میان از سیاست بی طرفی نسبت به گروه های درگیر پیروی می کردو سرانجام به این درگیری ها خاتمه داده شد.

اوضاع اقتصادی تاجیکستان

برنامه اقتصادی و برنامه ریزی دولت تاجیکستان بر سه پایه استوار است:

1- حمایت از تجارت و بازرگانی (متوسط و خرد )

2- حمایت از بخش دولتی اقتصاد

3- بهبود ساختار اقتصاد کشاورزی

نیاز مالی برای خروج از بحران و رفع خسارت و آسیب هائی که بیش از 300 میلیارد روبل تخمین زده می شود از نکات قابل توجه است که این برنامه سعی در برطرف ساختن خرابی ها و آثار جنگ دارد. استقراض خارجی از جمهوری های مشترک المنافع از جمله روسیه ،قزاقستان و ازبکستان و نیز سایر کشور ها برای جبران کسری درآمد ملی از رئوس اصلی برنامه است . این کشور جلب هر گونه کمک اقتصادی را به مثابه ساحل امنی می بیند که می تواند کشتی طوفان زده اقتصادش را به آن سو هدایت کند.هدف از این برنامه اقتصادی افزایش تولید محصولات است. سالهای 1990-1986 جداول اقتصادی تاجیکستان بالاترین سطح تولید را نشان می دهند. برنامه دولت ان است که سطح تولید به میزان 30%از بالاترین سطح تولید در سالهای مذکور بیشتر باشد. چرا که براوردها نشان می دهند که از این طریق ظرف 5 سال می توان بدهکاری ها را پرداخت کرد.

بخشهای مختلف اقتصادی

الف- کشاورزی ـ دامپروری و جنگلداری

کشاورزی بخش اصلی اقتصاد تاجیکستان را تشکیل می دهد. این بخش بطور جدی در اثر جنگهای 1993-1992 صدمه دید و کشت و برداشت محصول مختل شد. محصول اصلی در این کشور پنبه بود که بیش از نیم آن در جنوب غربی کشور تولید می شد اما در طول زمان افت زیادی داشته است. البته شرایط نامناسب اب و هوایی، درجه حرارت پایین و باران های سنگین نیز تولید را تحت تاثیر قرار داده اند. پنبه آن هر چند مرغوبیت پائینی در مقیاس جهانی داشت، اما به عنوان اساس اقتصادی باقی ماند. سایر محصولات کشاورزی تاجیکستان عبارتند از: گندم آبی، میوه جات مختلف

(انگور، انار، سیب... و سبزی )

ب- معادن ج- صنایع ....

احزاب تاجیکستان

1- حزب کمونیست: در نخستین روز هایی که تاجیکستان تحت سیطره حکومت کمونیستی قرار گرفت، حزب کمونیست در این کشور تشکیل شد و در تمامی دوران حاکمیت، این حزب تنها حزب موجود در تاجیکستان بوده و قدرت را در اختیار و انحصار خود داشته است. از دسامبر 1991 حزب کمونیست تاجیکستان دوباره تحت همان نام رسمیت یافت و فعالیت خود را با برنامه ای جدید آغاز کرد.در حال حاضر دبیر کل حزب کمونیست تاجیکستان « شادی شبدال اف »است. حزب معتقد به جدایی دین از سیاست بوده و طرفدار برقراری روابط مسالمت امیز با همسایگان بخصوص روسیه به عنوان متحد و ایران به دلیل نزدیکی فرهنگی است. نشریات این حزب عبارتند از:نوای رنجبر به تاجیکی، گولوس تاجیکستان(صدای تاجیکستان) به روسی و آواز تاجیکستان به ازبک.

2- حزب دمکرات تاجیکستان: ریاست این حزب به عهده « شادمان یوسف »است. این حزب در سال1990 تاسیس شد و بیشتر اعضای آن در ابتدا از اقشار روشنفکر و تحصیل کرده شهری بودند.این حزب از تمام ملیتها عضو دارد و در میان جوامع دانشگاهی از نفوذ و اهمیت خاصی برخوردار است. هم اکنون این حزب به دو بخش اقلیت و اکثریت تقسیم شده است. گروه اکثریت به رهبری «نیازف » است که در اجلاس آلماآتابه سمت رهبر جدید حزب تعیین شد و کماکان در ائتلاف با گروه های مخالف دولت از جمله نهضت اسلامی قرار دارد. گروه اقلیت به رهبری «شادمان یوسف » است.هفته نامه « عدالت » که در دوشنبه پخش می شود و نشریات منطقه ای آریانا، بامداد و شهادت توسط ارگان های این حزب منتشر می شوند. برنامه این حزب در ابتدا برقراری یک جامعه مدنی همراه با حمایت از آزادی ها بدون در نظر گرفتن فرهنگ، مذهب و وابستگی های قومی، برقراری یک سیستم پارلمانی و مخالفت با حضور ارتش روسیه در خاک تاجیکستان عنوان شده است. این حزب از اصلاحات اقتصادی و ارجحیت دادن به مالکیت خصوصی، تقسیم زمین میان کشاورزان، تغییر ساختار اقتصاد تک محصولی و برقراری روابط با جامعه بین المللی طرفداری می کنند.

3- حزب نهضت اسلامی:این حزب که از مدتها پیش به صورت مخفیانه مشغول به فعالیت بوده در تاریخ 26 اکتبر 1991 پس از ازادی تشکیل احزاب به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. رهبر این حزب سید عبدالله نوری و معاون اول ان حاج اکبر تورجان زاده است.

4- حزب رستاخیز: جنبش مردمی رستاخیز در سپتامبر 1989 برای پشتیبانی از پروستروییکا بوجود آمد. اعضای ان را روشنفکران شهری تشکیل می دهند و پیرو افکار و عقاید ملی گرایی در چارچوب اقوام فارسی زبان هستند. از اولین خواسته های این جنبش انتخاب زبان تاجیکی به عنوان زبان رسمی دولت و بازگشت به خط الفبای فارسی و استقلال اقتصادی است.رهبر این جنبش طاهر عبد الجبار پرفسور علم اقتصاد خواهان ایجاد سیستم پارلمانی با پست نخست وزیری می باشد. اعضای این حزب معتقد به اسلام به عنوان یکی از عناصر تشکیل دهنده فرهنگ ملی تاجیکها هستند. روابط خارجی را به برقراری روابط با ایران، افغانستان و پاکستان می دهند. هفته نامه رستاخیز، ارگان این حزب است. پس از تحولات 93-1992 فعالیت این حزب غیر قانونی اعلام شد، رهبران ان با سایر احزاب مخالف ائتلاف کرده و اپوزیسیون دولت تاجیکستان را تشکیل دادند.

5- حزب لعل بدخشان: این حزب رسما از ماه می سال 1992 شروع به فعالیت کرد.بسیاری از شخصیت های مهم علمی، سیاسی و فرهنگی شهر دوشنبه مانند اکبر شاه اسکند اف از اعضای آن هستند.این حزب از حمایت همه پامیری ها برخورداراست.رهبر آن اتابک امیر بکف و هفته نامه « باختر» ارگان این حزب است. برنامه این حزب برقراری یک حکومت دمکرات در تاجیکستان و خودمختاری اداری بیشتر منطقه بدخشان است. این حزب مخالف یک رژیم ریاست جمهوری بوده، اعتقاد به تشکیل یک سیستم هدایت جمعی داشته و خواهان برقراری روابط با جوامع پامیری افغانستان و چین و تقسیم زمینها و کارخانجات میان کشاورزان و کارگران است. هدف نهایی این حزب بهبود سطح زندگی مردم بدخشان تشکیل می دهد. رهبران آن معتقد به جدایی دین از سیاست هستند.حزب لعل بدخشان از جمله چهار حزبی بود که بعد از جنگهای داخلی 93-1992 فعالیت آن ممنوع اعلام شد.

6- حزب خلق تاجیکستان: این حزب با هدف بوجود آوردن یک نیروی اجتماعی برای بیرون آوردن کشور از بحران تشکیل شده است. این حزب یک سازمان اجتماعی و سیاسی بوده و به خاطر اجرای اصلاحات عمیق دموکراتیک و صلح و ثبات مبارزه خواهد کرد. حزب خلق تاجیکستان معتقد به جدایی دین از سیاست است و در ختلان و خجند کمیته های سازمان دهی دارد. موسسان حزب شخصیت های شناخته شده از میان سیاستمداران، علما، صاحبکاران، خادمان علم و فرهنگ، نماینده گان رشته های کشاورزی و صنایع هستند.

7- حزب بازسازی سیاسی و اقتصادی: در سال 1993 تاسیس شد و حافظ منافع شمال تاجیکستان و منطقه خجند است که بیشتر ازبک نشین هستند. رهبر آن عبدالملک عبدالله جان اف است.

در حال حاضر در تاجیکستان حزب کمونیست، حزب بازسازی سیاسی و اقتصادی و حزب خلق و حزب دمکرات تاجیکستان شاخه شادمان یوسف اجازه فعالیت رسمی دارند.
سابقه تاریخی تشکیل جمعیت در تاجیکستان
تاجیکستان در سده ششم قبل از میلاد بخشی از امپراطوری هخامنشی به حساب می آمد. در سده چهارم قبل از میلاد اسکندر مقدونی آن را فتح کرد(1-334 ق.م)پس از مرگ اسکندر و تقسیم امپراطوری وی میان سردارانش، تاجیکستان جزء دولت یونانی باکتریا شد. در سده آخر قبل از میلاد اقوام آریایی بیابان گرد یا سکاها این ناحیه را مورد تاخت و تاز خود قرار داده و خود توسط « یوئه چی»بزرگ یا تخار ها به سمت باختر رانده شدند. تخار ها تمام سرزمین باکتریا را که از این پس تخارستان نام می گیرد به تصرف خود در می آورند. فردی از خاندان تخارها که رهبری آنها را به عهده داشت به نام « کوی شانگ» شالوده امپراطوری کوشان را ریخت و از سده اول تا سوم بعد از میلاد یعنی 200 سال قدرت فائقه منطقه بود. امپراطوری کوشان در اواخر سده سوم رو به افول نهاد و هونها (هیاطله)در سال 425 آخرین حکمران کوشان را از باکتریا بیرون راندند.در اواسط سده 7 اعراب، آسیای مرکزی و تاجیکستان را فتح کردند و مذهب مردمان آریایی این سرزمین از این به بعد اسلام شد و نام ماوراءالنهر یا ورارود بر آن نهادند. در سده 6 بعد از میلاد ترکان صحراگرد به تدریج در نواحی صحرایی ماوراءالنهر که مناسب برای نحوه زندگی آنها بود سکنی گزیدند و سپس در سده 9 بعد از میلاد خاندان ایرانی سامانیان در ماوراءالنهر به سلطنت رسید و بر تمام ماوراءالنهر و قسمتی از ایران حکومت کردند. در سده 10 میلادی ترکهای قره خانی و در سده 11 ترکهای سلجوقی این سرزمین را فتح کردند. در قرن 12 میلادی مغولها به ماوراءالنهر حمله کردند و در قرن 14 میلادی این منطقه جزء اردوی زرین بود .بعد از مغولها تیمور تمام منطقه را تحت تصرف خود در آورد. از قرن 15 به بعد است که ازبکان به تاخت و تاز در ماوراءالنهر پرداختند و منطقه را تحت حکومت خود در آوردند. به جز مقاطع کوتاهی در زمان نادرشاه و شاه عباس که منطقه تحت نفوذ ایرانیان درامد ازبکان تا تسلط روسها بر منطقه درقرن 19 قدرت را در دست داشتند. در اواسط قرن 19 که به تدریج قلمرو روسیه در جهت جنوب به طرف افغانستان گسترش می یافت، مراکز اصلی تاجیکی مانند « اوراتپه» و «خجند» به روسیه ضمیمه شد. درست در همین زمان امیر بخارا به گسترش قلمرو خود پرداخت و در سال 78-1877 موفق شد «قره تگین» و «درواز» را تصرف کند به این ترتیب پیش از پایان قرن 19 قسمتهای شمالی تاجیکستان در قلمرو حکومت روسیه و جنوب آن زیر فرمان امیر بخارا درامد که خانات بخاراخود تحت الحمایه روسیه بودند. سرانجام بعد از انقلاب بلشویکی ،پس از یک دوره کوتاه مدت استقلال در سال1921 تحت سیطره حکومت بلشویکی درامد و در مرزبندی سیاسی سال 1924 جمهوری خود مختار شوروی تاجیکستان جزء ازبکستان شد. در 16 اکتبر 1924جمهوری خودمختار تاجیکستان به سطح جمهوری متحد ارتقا یافت و اراضی خجند را نیز که قبل از این تاریخ جزءازبکستان بود را به مالکیت خود در آورد و جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان پا به عرصه وجود گذاشت تا سپتامبر 1991 پس از فروپاشی اتحاد شوروی به عنوان یک واحد سیاسی مستقل اعلام استقلال کرد و به موازات سایر جمهوری ها با رسمیت یافتن عضویت آنها در سازمان ملل به عنوان یک کشور مستقل به کشور های مستقل جهان پیوست.

روابط تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران

ـ تاریخچه روابط سیاسی

روابط ایران و تاجیکستان تا قبل از فروپاشی شوروی از کانال مسکو انجام می شد، اما بعد از استقلال این کشور ارتباطات به طور مستقیم و بدون واسطه انجام می شود. بعد از تحولات اخیر با توجه به این مطلب که کلیه جمهوری های احاطه کننده تاجیکستان در آسیای مرکزی، ترک زبان هستند، تاجیکها ایران را به عنوان وطن فرهنگی خود به حساب می آورند. این کشور به علت اشتراک در زبان، فرهنگ، مذهب و میراث فرهنگی و تاریخی مشترک به ایران روی آورده و قصد دارد هویت فرهنگی خود را احیاء کند. علاوه بر رفت و امدهایی که از سال 1990 شروع شد، ایران اولین کشوری بود که سفارت خود را تاجیکستان افتتاح کرد. خیابانی که سفارت ایران در ان واقع شده است از ماکسیم گورکی به خیابان تهران تغییر نام داد.

در جنگهای داخلی 93-1992 ایران از سیاست بی طرفی نسبت به گروه های درگیر پیروی می کرد. برقراری تماس های دوجانبه جدی نشان می دهد که دو کشور تمایل متقابل خود را به برقراری روابط نزدیک تر در عرصه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ابراز می دارند. این امر ناشی از سنتهای مشترک تاریخی، فرهنگی و مذهبی بوده در حالی که عده ای دیگر این جریان را تلاش ایران برای اعمال نفوذ در جمهوری آسیای مرکزی و مقدم بر همه تاجیکستان یگانه کشور فارسی زبان در آسیای مرکزی می دانند و معتقد هستند که ایران برای ایجاد دولت اسلامی شبیه خود در تاجیکستان تلاش می کند. ایران با وساطت و میانجی گری، سعی در پایان دادن مناقشات داخلی تاجیکستان داشته و دارد و برقراری آتش بس میان طرفین درگیر بعد از کنفرانس تهران در سال 1373(1994 )گامی در جهت برقراری صلح بوده است.

ـ روابط اقتصادی

در زمینه اقتصادی تاجیکها به انجام طرحهای مشترک با ایران علاقه مند هستند. در حال حاضر مشکلات اقتصادی زیادی گریبانگیر تاجیکستان است و جامعه تاجیکستان در شرایطی است که به شدت تحت تاثیر مسائل اقتصادی قرار دارد و اماده است در زمینه اقتصادی از پیشنهاد هر کشوری استقبال کند و به سمت ان حرکت کند.تا امروز معاهدات و تفاهم نامه های زیادی بین ایران و تاجیکستان در زمینه های اقتصادی امضا شده است و لیکن بعلت بروز جنگهای داخلی در آن کشور، بیشتر آنها معوق مانده است. در سفر امام علی رحمانوف رئیس جمهور تاجیکستان به جمهوری اسلامی ایران که در 25/4/74 صورت گرفت، دوازده توافق نامه و سند همکاری در زمینه های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به امضا رسید و فصل جدیدی در مناسبات دو کشور آغاز شد.

جمهوری اسلامی ایران با احداث راه آهن بافق-بندر عباس و اتصال ان به راه آهن سراسری ایران و تکمیل راه آهن مشهد- سرخس، گامی در جهت متصل کردن کشورهای آسیای مرکزی و تاجیکستان به آبهای آزاد بر می دارد. این امر برای توسعه اقتصادی این کشور که محاط در خشکی و دور از آبهای آزاد است، بسیار حایز اهمیت است.

بیشتر روابط اقتصادی میان ایران و تاجیکستان توسط بخش خصوصی صورت می گیرد، به طوریکه یک کارخانه چرم سازی در منطقه کولاب توسط بخش خصوصی ایران احداث شده است.

افتتاح شعبه بانک تجارت در دوشنبه و برقراری خط پرواز بین دوشنبه، مشهد و تهران توجه ایران را به تاجیکستان نشان می دهد.

ـ روابط فرهنگی

ایران در تاجیکستان های فرهنگی بسیاری داشته است. تاجیکها در حال زدودن واژه های روسی از زبان خود و جایگزین کردن لغات فارسی به جای آن هستند. در این راستا فرهنگستان مشترکی میان ایران، افغانستان، پاکستان، کشور های آسیای مرکزی برای احیاء و تقویت زبان فارسی در منطقه ایجاد شده است. ایران در فراگیری خط فارسی و چاپ کتاب کلاس اول برای تدریس در مدارس ابتدایی این کشور کمک های فراوان کرده است. در دو سال اخیر، کتاب دوم الفبا بوسیله ایران چاپ و در آن کشور توزیع شده است. علاوه بر مسایل خط و زبان دو کشور، در سایر مسایل فرهنگی از سال 1989 به بعد همکاری های نزدیکی با یکدیگر داشته اند: مبادله کتاب، فستیوال فیلم، برگزاری نمایشنامه، شب شعر، اجرای مسابقات ورزشی، برگزاری سمینار زبان فارسی، هفته فرهنگ و چاپ و توزیع قران با ترجمه فارسی و...از این جمله اند.

مبادله دانشجو، تربیت کادر دیپلماتیک، آموزش در دوره های کوتاه مدت بانک داری و بیمه و آموزش زبان فارسی از دیگر فعالیتهای فرهنگی ایران به شمار می رود.